دستگاه‌های استریل یکی از ابزارهای حیاتی در آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و صنایع مختلف به‌شمار می‌روند؛ که برای از بین بردن میکروب‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها طراحی شده‌اند. انتخاب دستگاه مناسب بستگی به نوع ابزار، حساسیت آن‌ها به رطوبت و نیاز به سرعت در فرآیند استریلیزاسیون دارد. دو دستگاه پرکاربرد در این زمینه، “دستگاه فور” (آون) و “دستگاه اتوکلاو” هستند؛ که هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. دستگاه فور با استفاده از حرارت خشک برای استریل کردن ابزارهایی که به رطوبت حساس هستند؛ مناسب است. در حالی که اتوکلاو با بهره‌گیری از بخار آب تحت فشار، فرآیند استریل را به‌طور سریع‌تر و موثرتر انجام می‌دهد. در ادامه به بررسی ویژگی‌ها، فرآیند عملکرد و تفاوت‌های این دو دستگاه خواهیم پرداخت تا بتوانید با توجه به نیاز خود بهترین انتخاب را انتخاب کنید.
انواع دستگاه استریل
آشنایی با دستگاه فور (آون)
دستگاه فور که به آن آون نیز گفته می‌شود؛ یکی از ابزارهای کاربردی در آزمایشگاه‌ها و صنایع مختلف است؛ که برای استریل و خشک کردن تجهیزات استفاده می‌شود. این دستگاه به‌ویژه برای استریل کردن ابزارهای فلزی و شیشه‌ای که به رطوبت حساس هستند؛ مناسب است. فرآیند استریل در این دستگاه بر اساس حرارت خشک انجام می‌شود.
فرآیند استریل در دستگاه فور بر اساس حرارت خشک
در دستگاه فور، استریل کردن بر اساس انتقال گرما از طریق هوای داغ به تجهیزات انجام می‌شود. این فرآیند به این صورت است؛ که هوای داغ به‌طور یکنواخت در داخل محفظه پخش شده و با تماس به سطح ابزارها، میکروب‌ها و آلودگی‌ها را از بین می‌برد. فرآیند حرارت خشک در این دستگاه، برخلاف استریلیزاسیون مرطوب که در اتوکلاو استفاده می‌شود؛ هیچ‌گونه بخاری نداشته و تنها دمای بالا است؛ که باعث از بین رفتن میکروب‌ها می‌شود.
با توجه به اینکه حرارت خشک به‌طور مستقیم با سطح اجسام تماس پیدا می‌کند؛ این روش به زمان بیشتری برای استریل کردن نیاز دارد و ممکن است؛ همه انواع میکروب‌ها را از بین نبرد، اما برای تجهیزات حساس به رطوبت گزینه مناسبی است.
اجزای اصلی دستگاه فور
- محفظه استیل: محفظه داخلی دستگاه فور معمولاً از استیل ضدزنگ ساخته می‌شود؛ تا از انتقال حرارت به بیرون جلوگیری کرده و دمای ثابت و یکنواختی در داخل ایجاد کند. این محفظه فضای مناسبی برای قرار دادن تجهیزات در آن فراهم می‌آورد.
- المنت حرارتی: عنصر اصلی تولید گرما در دستگاه فور المنت‌های حرارتی است؛ که دما را در داخل محفظه تنظیم و کنترل می‌کنند. این المنت‌ها گرما را به‌صورت یکنواخت به همه بخش‌های محفظه منتقل می‌کنند؛ تا ابزارهای داخل آن به دمای مورد نظر برسند.
- عایق: دستگاه فور معمولاً دارای عایق در دیواره‌های خود است؛ که از هدررفت گرما جلوگیری کرده و به بهینه‌سازی انرژی دستگاه کمک می‌کند.
نحوه انتقال گرما در دستگاه فور
در دستگاه فور، انتقال گرما به دو روش مختلف صورت می‌گیرد:
- همرفت جاذبه: در این روش، انتقال حرارت به‌صورت طبیعی از طریق نیروی جاذبه صورت می‌گیرد. هوای گرم‌تر به سمت بالا حرکت کرده و هوای سردتر به سمت پایین می‌آید. این چرخه به‌طور طبیعی ادامه پیدا می‌کند و دمای محفظه به‌طور یکنواخت گرم می‌شود.
- همرفت مکانیکی: در این روش، یک سوپاپ یا دمنده در دستگاه وجود دارد؛ که هوای گرم را به‌طور یکنواخت در داخل محفظه پخش می‌کند. این نوع همرفت باعث می‌شود؛ که دمای داخل محفظه به‌طور یکنواخت و سریع‌تر به حد مطلوب برسد و فرآیند استریل به‌طور موثرتری انجام شود.
آشنایی با دستگاه اتوکلاو
دستگاه اتوکلاو یکی از دستگاه‌های پیشرفته برای استریل کردن تجهیزات و ابزارهای آزمایشگاهی است؛ که از بخار آب، دما و فشار بالا برای از بین بردن میکروب‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌کند. این دستگاه به‌ویژه در صنایع پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شود.
معرفی اتوکلاو به‌عنوان دستگاهی بر پایه بخار آب، دما و فشار بالا
اتوکلاو یک دستگاه استریل‌کننده است؛ که عمل استریلیزاسیون را با استفاده از بخار آب تحت فشار انجام می‌دهد. در این دستگاه، ابتدا آب به بخار تبدیل شده و این بخار با دمای بالا و فشار زیاد به داخل محفظه وارد می‌شود. بخار آب به‌طور موثر به ابزارها و تجهیزات نفوذ کرده و با استریل کردن سطح آن‌ها، تمامی میکروب‌ها و آلودگی‌ها را از بین می‌برد.
این دستگاه به دلیل استفاده از بخار اشباع، از تاثیرات به‌مراتب موثرتری نسبت به روش‌های دیگر در از بین بردن میکروب‌ها برخوردار است. همچنین، توانایی اتوکلاو در از بین بردن انواع میکروب‌ها و باکتری‌ها موجب می‌شود؛ برای استریل کردن ابزارهایی که به شدت آلوده یا حساس به شرایط دیگر هستند، بسیار مناسب باشد.
شرح فرآیند استریل در دستگاه اتوکلاو
- تبدیل آب به بخار: فرآیند استریل در اتوکلاو با تبدیل آب به بخار آغاز می‌شود. آب به داخل مخزن دستگاه ریخته می‌شود و با استفاده از المنت‌های حرارتی یا مولد بخار گرم شده و به بخار تبدیل می‌شود. دمای بخار در حدود 100 درجه سانتیگراد (برای ایجاد فشار 1 بار) تا 121 درجه سانتیگراد (در فشار 2 بار) افزایش می‌یابد.
- افزایش فشار: بعد از تبدیل آب به بخار، فشار در داخل دستگاه افزایش می‌یابد. این افزایش فشار باعث می‌شود؛ که دمای بخار به بیش از 100 درجه سانتیگراد برسد. این فشار بالا کمک می‌کند؛ تا بخار به عمق ابزارها و تجهیزات نفوذ کرده و فرایند استریلیزاسیون را به‌طور موثر انجام دهد.
- استریلیزاسیون: پس از رسیدن به دمای مطلوب و فشار مورد نظر، فرایند استریلیزاسیون آغاز می‌شود. در این مرحله، بخار با دمای بالا وارد تمام بخش‌های تجهیزات شده و میکروب‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا را از بین می‌برد. این فرآیند معمولاً بین 15 تا 20 دقیقه به طول می‌انجامد.
- کاهش فشار و خشک‌سازی: پس از اتمام فرآیند استریلیزاسیون، فشار به آرامی کاهش یافته و بخار به کندانسور هدایت می‌شود، جایی که بخار به مایع تبدیل شده و به مخزن آب مصرفی برمی‌گردد. سپس، مراحل خشک‌سازی تجهیزات آغاز شده و ابزارها به‌طور کامل خشک می‌شوند.
نتیجه نهایی
انتخاب بین دستگاه فور و اتوکلاو کاملاً به نوع نیاز و کاربرد شما بستگی دارد. اتوکلاو با استریلیزاسیون کامل و سریع برای حذف میکروارگانیسم‌های مقاوم گزینه‌ای ایده‌آل در بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز پزشکی است. در مقابل، فور با رویکرد حرارت خشک، برای ابزارهای حساس به رطوبت، مانند تجهیزات فلزی و شیشه‌ای، انتخاب مناسب‌تری است و نگهداری ساده‌تر و هزینه کمتری دارد.
اگرچه هر دو دستگاه نقش مهمی در تضمین بهداشت و جلوگیری از آلودگی دارند؛ اما شناخت دقیق ویژگی‌ها و محدودیت‌های آن‌ها به شما کمک می‌کند؛ تا با توجه به نیاز خود، انتخاب بهتری داشته باشید.
